Srpen 2011

Czesi i Morawianie

Morawianie i Czesi żyją na Górnym Śląsku odkąd sięga pamięć. Pierwszym państwem w granicach których znalazł się Śląsk, było przecież Państwo Wielkomorawskie, a następnie przez długie wieki Śląsk należał do państwa Czechów. Co więcej, to właśnie czeski książę Wratysław I założył nad Odrą nazwany od swojego imienia gród Wratislaw, czyli stolicę Śląska, Wrocław. Czeska administracja, kultura i obecność ludności czeskiej i morawskiej w Śląsku przenikała się ze śląską kulturą rodzimą. Stąd m.in. wynika tak wiele głęboko utrwalonych w języku śląskim czechizmów, które można tłumaczyć nie tylko wspólnym starosłowiańskim źródłem językowym, ale również czeską administracją.

Zdecydowana większość Czechów na terenie Śląska obecnie mieszka w jej czeskiej części, tzn. w zachodnim Śląsku Cieszyńskim oraz w Śląsku Opawskim. Duża społeczność Czechów i ich potomków mieszka w Kotlinie Kłodzkiej. Należy pamiętać, że Kotlina Kłodzka stosunkowo późno została wcielona do Śląska (XVII w.) i jest ziemią historycznie należąca do Czech (do regionu Czechy, a nie państwa Czeska Republika). Po II wojnie światowej liczbę kłodzkich Czechów oceniano na 20 tys. osób i o teren na jakim zamieszkują toczył się ostry spór pomiędzy Czechosłowacją i Polską. Oba państwa zmobilizowały przy granicy wojska i do otwartego konfliktu zbrojnego nie doszło tylko na skutek interwencji Związku Radzieckiego.

Jak mocno czeska przynależność wywarła wpływ na Kotlinę Kłodzką świadczą choćby herby kłodzkich miast, gdzie zamiast śląskiego orła znajduje się czeski lew. Wielowiekowa przynależność całego Śląska do Czech również wywarła trwały wpływ. Ciekawostką jest czeska nazwa Sudetów. To długie pasmo górskie, które na większym odcinku stanowi południową granicę Śląska (Sudety - od "sud", czyli południe po niemiecku), nosi tradycyjną czeską nazwę Góry Środkowoczeskie, przypominając o ich centralnym niegdyś położeniu w państwie czeskim (obecnie te pasmo górskie jest zwane w Czechach "Krkonošsko-jesenická subprovincie").

Morawianie czy Morawcy Morawianie pod koniec I tysiąclecia utworzyli pierwsze państwo słowiańskie, do którego poza Morawami należały również Czechy, Śląsk, Łużyce, Kraj Wiślan (dzisiejsza Małopolska) i Panonia (dzisiejsze Węgry). Państwo to przetrwało niecały wiek i potem Morawianie nie uzyskali już własnej państwowości, funkcjonując odtąd w jednym państwie z Czechami i przez długi czas Ślązakami. Morawianie poza regionem Morawy zamieszkują również całe pogranicze śląsko-morawskie, szczególnie w czeskiej części Śląska (Śląsk Opawski), ale także na południu polskiej części Górnego Śląska (Śląsk Rybnicki). Wynika to z faktu, że obszar tego terenu do XIV wieku należał do Moraw, a dopiero potem stał się częścią Śląska. Największe skupisko Morawian na terenie Polski (określanych tu też jako Morawcy, Lasi lub Ślązacy o kulturze morawskiej) znajduje się w podraciborskich miejscowościach, szczególnie w mieście i powiecie krzanowickim. Kultura morawska na tych terenach jest silna szczególnie z uwagi na długą przynależność obszaru do morawskiej diecezji kościelnej w Ołomuńcu (aż do lat 70-tych ubiegłego wieku), co związane jest z używaniem przez tamtejszych Ślązaków morawskojęzycznych książek do nabożeństwa i bogatego morawskiego słownictwa.

Gwara języka śląskiego obecnego pogranicza polsko-czeskiego zwana jest również językiem laskim. Język ten promował XX wieczny urodzony w śląskim Frydku poeta Erwin Goj, bardziej znany pod przyjętym przez siebie pseudonimem, Óndra Łysohorsky. Język ten stanowi dialekt pośredni pomiędzy językiem śląskim a morawskim. Od samego początku, o to czy jest to dialekt bardziej "czeski" czy "polski" panował pomiędzy czeskimi i polskimi naukowcami ostry spór - jego wynik mógł w tamtych czasach przesądzić o przynależności państwowej całego Śląska Cieszyńskiego. Sam Łysohorsky, urodzony w Śląsku i określający zasięg występowania języka laskiego zdecydowanie bardziej na ziemiach śląskich, przychylał się do śląskiej i lechickiej przynależności tego języka. Świadczy o tym również wykorzystywanie w ortografii laskiej litery z grupy języków lechickich (polski, śląski, kaszubski, łużycki) "w" zamiast "v", za co przez Czechów był krytykowany i szykanowany.

W Czeskiej Republice Ślązacy oprócz języka czeskiego posługują się językiem śląskim w dwóch dialektach. Na wschodzie w dialekcie cieszyńskim, a na zachodzie w dialekcie laskim. Dialekt laski jest popularny też w południowo-zachodniej części Śląska Rybnickiego.

(http://stolica.opole.pl/?czesi-i-morawianie,64)